BỆNH DO VI KHUẨN ĐƯỜNG MÁU
MYCOPLASMA SUIS Ở HEO
1. Giới thiệu về bệnh
Bệnh thiếu máu do vi khuẩn Mycoplasma suis (trước đây gọi là Eperythrozoon suis) là một bệnh ký sinh trùng đường máu, thường bị nhầm lẫn với các bệnh ký sinh trùng khác. Bệnh đã được ghi nhận phổ biến ở nhiều đàn heo trên toàn cầu trong nhiều năm, nhưng tại Việt Nam, chỉ mới được chú ý gần đây.
Vi khuẩn Mycoplasma suis bám vào bề mặt hồng cầu, dẫn đến biến dạng và hư hại của các hồng cầu, từ đó làm giảm số lượng và chức năng của chúng. Hậu quả là heo mắc bệnh sẽ có tình trạng thiếu máu và vàng da, làm tăng tỷ lệ nhiễm bệnh và tỷ lệ chết ở heo sau cai sữa. Ngoài ra, vi khuẩn này cũng được cho là có mối liên hệ với các vấn đề rối loạn sinh sản ở nái, cũng như gia tăng khả năng cảm nhiễm với các bệnh lý đường ruột và hô hấp. Việc kiểm soát hiệu quả bệnh là rất cần thiết để đảm bảo năng suất chăn nuôi.
2. Tác nhân gây bệnh
Mycoplasma suis thuộc giống Mycoplasma, nhóm vi khuẩn đường máu có hình dạng cầu hoặc oval, có kích thước từ 0,8 μm đến 2,5 μm, có thể quan sát dưới kính hiển vi quang học với độ phóng đại khoảng 1.000 lần. Vi khuẩn này sống chủ yếu trên bề mặt tế bào hồng cầu, chưa thể nuôi cấy trong điều kiện nhân tạo, chỉ phát triển trong cơ thể heo sống. Vì lý do này, Mycoplasma suis thường bị gọi là ký sinh trùng đường máu. Để thu thập Mycoplasma suis cho các nghiên cứu, các nhà khoa học phải thu lấy máu từ heo nhiễm và sau đó gây nhiễm cho heo khỏe mạnh. Mycoplasma suis là nguyên nhân chính gây bệnh thiếu máu vàng da do nhiễm trùng ở heo, có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi và dẫn đến các rối loạn như đông máu và xuất huyết.
3. Dịch tễ học
Mycoplasma suis lây nhiễm chủ yếu qua đường máu. Lây nhiễm dọc có thể xảy ra khi heo mẹ nhiễm Mycoplasma suis truyền cho heo con. Ngoài ra, heo cũng có thể bị lây nhiễm qua dụng cụ thú y như kim tiêm, dụng cụ phẫu thuật, hoặc do côn trùng đốt. Sự lây nhiễm từ ngoài vào trại chủ yếu xảy ra qua việc nhập heo nhiễm vào. Heo bị nhiễm Mycoplasma suis sau khi hồi phục điều trị hoặc những con lớn nhiễm thể nhẹ có thể trở thành vật mang trùng, giữ mầm bệnh trong đàn.
Tại Việt Nam, do thiếu thông tin về bệnh Mycoplasma suis và triệu chứng của nó có thể giống với một số bệnh khác như bệnh do Circovirus type 2, bệnh do Leptospira, hoặc thiếu sắt, việc chẩn đoán và kiểm soát bệnh không được thực hiện chặt chẽ. Tỷ lệ trại heo nhiễm Mycoplasma suis có thể lên đến rất cao, thậm chí đến 100% ở một số nơi. Các yếu tố như stress do nhiệt độ, độ ẩm, và thiến heo có thể làm tình trạng bệnh trở nên nặng hơn.
4. Miễn dịch
Mycoplasma suis gây ra phản ứng tạo kháng thể ở heo bị nhiễm. Có thể sử dụng các phương pháp huyết thanh học để kiểm tra kháng thể đặc hiệu với Mycoplasma suis nhằm chẩn đoán nhiễm bệnh. Tuy nhiên, vì Mycoplasma suis không thể nuôi cấy trong điều kiện nhân tạo, việc nghiên cứu miễn dịch còn hạn chế. Hiện không có quy trình chuẩn hoặc kit thương mại cho việc chẩn đoán Mycoplasma suis dựa trên miễn dịch. Nghiên cứu cho thấy có phản ứng miễn dịch mạnh đối với Mycoplasma suis, tuy nhiên, miễn dịch này không đủ khả năng bảo vệ heo khi bị tấn công mạnh với độc tố.
5. Triệu chứng và bệnh tích
Bệnh do Mycoplasma suis chủ yếu ảnh hưởng đến số lượng và chức năng của hồng cầu, gây ra tình trạng vàng da và thiếu máu ở tất cả các nhóm heo. Thiếu máu còn ảnh hưởng xấu đến năng suất sinh sản và khả năng cảm nhiễm với các bệnh truyền nhiễm. Bệnh có thể biểu hiện ở hai thể: cấp tính và mãn tính, với mức độ triệu chứng tùy thuộc vào mức độ nhiễm M. suis tại trại.
5.1 Triệu chứng
- Thể cấp: Heo nhiễm thể cấp sẽ có biểu hiện vàng da, xanh xao, gầy yếu, phát triển kém, vành tai có thể chuyển sang màu tím. Ở heo con, có thể xuất hiện dấu hiệu yếu chân, run, đi không vững do hạ đường huyết. Heo choai và thịt khi nhiễm thể cấp có thể biểu hiện lờ đờ, co giật, hôn mê, thậm chí chết. Heo nái có thể bị sốt cao, chậm lên giống, sẩy thai, và gia tăng số heo chết khi sinh.
- Thể mãn: Một số heo sau khi bị bệnh thể cấp có thể hồi phục nhưng sẽ chuyển sang thể mãn. Những heo này có thể xuất hiện triệu chứng như vàng da, chậm lớn, da khô, lông xù và suy giảm miễn dịch.
5.2 Bệnh tích
Các chỉ số máu bị ảnh hưởng nghiêm trọng, đặc biệt là số lượng hồng cầu và tiểu cầu. Máu bị loãng, hồng cầu biến dạng hình sao, giảm hoặc mất chức năng sinh lý. Heo cai sữa, heo choai có thể xuất hiện bệnh tích loét da ở các vùng rìa tai, đuôi, và mõm. Khi mổ khám, có thể thấy các bệnh tích như: vách tim mỏng, tim nhão, lách sưng, gan sậm màu, tràn dịch tại xoang bụng, xoang ngực, và bao tim; hạch sưng lớn.
6. Chẩn đoán
6.1 Chẩn đoán lâm sàng
Chẩn đoán lâm sàng dựa vào triệu chứng run rẩy của heo con đi theo mẹ, triệu chứng này sẽ biến mất khi heo được bú mẹ. Đối với heo sau cai sữa và heo choai, cần dựa vào các dấu hiệu vàng da, lông khô xù, và các vết lở loét ở rìa tai, đuôi. Tuy nhiên, chẩn đoán lâm sàng chỉ định hướng và không đủ để khẳng định bệnh.
6.2 Chẩn đoán phòng thí nghiệm
- Chẩn đoán kháng nguyên: Thực hiện nhuộm Giemsa các tiêu bản máu và quan sát dưới kính hiển vi. Mycoplasma suis sẽ có màu nâu tím, dạng cầu hoặc trực ngắn bám trên bề mặt hoặc ở rìa của hồng cầu. Trong thể cấp, Mycoplasma suis hiện diện nhiều trong mẫu, trong khi ở thể mãn, sự hiện diện này rất ít và khó quan sát.
- Chẩn đoán kháng thể: Sử dụng các kỹ thuật HI, ELISA, tuy nhiên hiện chưa có bộ kit thương mại.
6.3 Chẩn đoán phân biệt
Cần phân biệt với các bệnh khác cũng gây triệu chứng tương tự, chẳng hạn như bệnh do Salmonella, bệnh liên quan PCV2, nhiễm độc tố nấm, viêm gan, và thiếu máu do thiếu sắt.
7. Phòng ngừa và điều trị
7.1 Phòng bệnh
Hiện chưa có vắc-xin phòng ngừa Mycoplasma suis. Phòng bệnh cần thực hiện các biện pháp quản lý đồng bộ và sử dụng thuốc kháng sinh “M2-TETRA”. Cần kiểm tra tình trạng nhiễm Mycoplasma suis ở heo hậu bị trước khi nhập đàn. Nếu có nhiễm, cần điều trị bằng “M2-TETRA” trong 7 - 10 ngày và lặp lại sau 1 tháng. Trường hợp heo bỏ ăn, dùng cặp “QUINOVER @ + PHỤC HỒI SIÊU TỐC”, Sử dụng kim tiêm riêng cho mỗi bầy heo, và đảm bảo tiệt trùng dụng cụ y tế.
7.2 Điều trị bệnh
- Thể cấp: Tiêm kháng sinh tetracyclines trong 7 - 10 ngày. Nên chọn kháng sinh có tác dụng kéo dài để giảm số lần tiêm và giảm stress cho heo. Sau 1 tháng, tiếp tục điều trị bằng “M2-TETRA” qua đường ăn trong 7 - 10 ngày.
- Thể mãn: Cấp kháng sinh “M2-TETRA” qua đường miệng (thức ăn hoặc nước uống) trong 7 - 10 ngày và lặp lại sau 1 tháng. Cần lưu ý rằng Mycoplasma suis nhạy cảm với arsenic hữu cơ, tuy nhiên hóa chất này độc hại với người và heo, do đó cần hạn chế sử dụng, đặc biệt là trên heo sản xuất thịt.
8. Kiểm soát
Việc kiểm soát Mycoplasma suis cần phải tiến hành các bước như:
- Kiểm tra tình trạng nhiễm Mycoplasma suis ở heo hậu bị trước khi nhập.
- Xét nghiệm đánh giá tình trạng nhiễm ở heo nái và heo cai sữa. Nếu mức độ nhiễm nghiêm trọng, cần điều trị bằng kháng sinh “M2-TETRA” cho toàn bộ nhóm heo nhiễm trong 7 - 10 ngày và lặp lại sau 1 tháng. Sau lần điều trị thứ hai, cần lấy mẫu máu kháng đông để đánh giá tình trạng nhiễm và thực hiện các biện pháp xử lý tiếp theo.
Tóm lại, bệnh do vi khuẩn Mycoplasma suis ở heo là một vấn đề nghiêm trọng có thể ảnh hưởng lớn đến năng suất chăn nuôi, yêu cầu sự chú ý từ các nhà chăn nuôi và cán bộ thú y trong việc kiểm soát và điều trị hiệu quả.
